Từ đầu tháng 2 năm 2023, Hà Nội ra chiến dịch xây dựng trật tự đô thị bằng cách lấy lại vỉa hè. Với chủ trương giành lại không gian cho người đi độ và dẹp bỏ nạn hàng rong.
Nhưng chỉ sau một tháng, kế hoạch đó gần như thất bại. Vỉa hè vẫn bị chiếm để làm chỗ gửi xe và nơi kinh doanh. Rồi đâu lại vào đấy như chưa có chuyện gì xảy ra.
Đây không phải lần đầu tiên. Vào năm 2018, Quận 1 của TPHCM cũng ra chủ trương tương tự với tinh thần quyết liệt. Nhưng cũng tương tự như thủ đô, chỉ sau một tháng, vỉa hè vẫn không thuộc về người đi bộ. Giấc mơ để có một Paris của Việt Nam vẫn còn xa vời.
Nhưng tại sao?
Nếu đang ở các đô thị lớn, bạn không cần mất quá nhiều thời gian để hiểu. Vì không có giải pháp nào khác.
Quy hoạch ở Việt Nam chứa quá nhiều lỗi, đến mức muốn sửa thì có lẽ cần phải dùng biện pháp hạt nhân để tái xây dựng từ con số không.
- Thiếu chỗ đậu xe. Bây giờ bạn muốn tuân thủ cũng không được vì biết để xe ở đâu ngoài vỉa hè. Trong mắt luật pháp, đó là hành vi lấn chiếm. Không sai, nhưng giải pháp tốt hơn là gì? Các quán cũng phải theo quy luật ngầm để làm chỗ cho khách gửi xe, nếu không thì dẹp tiệm sớm.
- Có quá nhiều người nghèo, vì không đủ tiền mở quán, nên đành phải tận dụng vỉa hè. Buôn bán hàng rong và lấn chiếm đất công không hề sung sướng gì. Không có toilet, thiếu an toàn, và thường xuyên bị trật tự đô thị đến kiểm tra. Nhưng vì quá bần cùng nên người ta vẫn chấp nhận rủi ro.
- Thiếu hệ thống vận chuyển công cộng. Người Việt Nam dùng xe máy làm phương tiện chính, nhưng họ cũng không mặn mà gì vì nó rất mệt mỏi và ô nhiễm. Nhưng nếu không đi chiếc hai bánh thì dùng cái gì? Giả sử bây giờ bạn ở Quận Hà Đông và muốn vào Hoàn Kiếm để ăn bún chả, thì sẽ bắt chuyến xe gì cho thuận tiện. Hay muốn đi từ Quận Bình Tân vào Quận 1 tại Sài Gòn uống trà sữa thì có chuyến xe điện nào không. Cho nên, xe máy thống trị mặc dù nó là văn hóa giao thông quái dị.
Bản thân mình cũng bực bội vì không thể đi bộ trên. Cứ vài bước là phải xuống lề đường vì các gánh hàng rong và quán ăn đã chiếm vỉa hè rồi. Nhưng nếu cực đoan đến mức giành lại vỉa hè bất chấp, nó cũng sẽ vô tác dụng.
Nếu đi sang những Băng Cốc hay Đài Bắc, bạn sẽ bất ngờ với văn hóa ẩm thực vỉa hè của họ. Thay vì vô trật tự như ở những Hà Nội và Sài Gòn, họ quy hoạch bài bản để người đi bộ và hộ kinh doanh cùng tồn tại. Nhưng đó là chủ đề khác.
Kinh tế vỉa hè hiện tại là phao cứu sinh cho hàng loạt cá nhân kinh doanh. Muốn dẹp thì phải có lối khác. Trừ khi điều đó xảy ra, “Lấy lại vỉa hè” vẫn sẽ như mùa nồm ở thủ đô, khó chịu nhưng tự nhiên.
Nguyễn Trọng Nhân, 11.4.2023