Nếu bạn hay đi du lịch nước ngoài thì sẽ để ý một điều này khi đổi tiền. Đó là tiền của Việt Nam mình có nhiều số không hơn các nước khác. Nếu Mỹ có tờ $100 là cao nhất thì tờ tương tự của Việt Nam là 500,000 đồng.
Để hình dung thì chúng ta cần đọc lại. “Năm trăm ngàn đồng.” Mệnh giá gấp tờ $100 kia đến 5,000 lần. Nhưng giá trị quy đổi thì chỉ bằng $21.
Muốn so sánh thì chúng ta có thể dùng bảng xếp hạng top 10 tiền tệ có giá trị thấp nhất, hay ngược lại, có mệnh giá lớn nhất. Đây là phiên bản cho năm 2022 và thường thay đổi vị trí theo tình hình kinh tế.
- Hạng 1, Iran, 1 đô đổi 42,000 Rial.
- Hạng 2, Việt Nam, 1 đô đổi 23,000 Đồng.
- Hạng 3, Lào, 1 đô đổi 17,000 Kip.
- Hạng 4, Indonesia, 1 đô đổi 15,000 Rupiah.
- Hạng 5, Sierra Leone, 1 đô đổi 11,000 Leone.
- Hạng 6, Uzbekistan, 1 đô đổi 10,000 Som.
- Hạng 7, Guinea, 1 đô đổi 9,000 Franc.
- Hạng 8, Paraguay, 1 đô đổi 7,000 Guarani.
- Hạng 9, Cambodia, 1 đô đổi 4,000 Riel.
- Hạng 10, Uganda, 1 đô đổi 3,500 Shilling
Nhìn thì có thể nhiều người sẽ hoang mang. “Vậy nghĩa là tiền Việt Nam thuộc hạng bét trên thế giới, kinh tế Việt Nam thấp kém và những tờ tiền mình sở hữu không có giá trị?”
Hoàn toàn không. Để phân tích vì sao thì chúng ta cần tìm hiểu về tỷ giá hối đoái và giá trị tiền tệ. Lưu ý, thông tin chỉ là ý kiến cá nhân của tác giả. Kinh tế học không bao giờ có sự tuyệt đối và mỗi người nên tìm hiểu để đưa ra kết luận cho riêng mình.
Tỷ giá hối đoái là gì? [1]
Nó là tỷ lệ giữa hai đồng tiền, cho thấy một cái có thể quy đổi bao nhiêu cái còn lại. Ví dụ tỷ giá 1 USD:23000 VND nghĩa là mỗi đô Mỹ đổi được 23,000 VND. Ngược lại, một người Việt Nam phải cần 23,000 đồng thì mới mua được 1 đô Mỹ.
Điều gì quyết định tỷ giá? [2]
Cung cầu của người mua và bán, kèm với sự can thiệp của chính phủ. Tỷ giá của đồng tiền càng cao so với đồng tiền khác, nghĩa là nhu cầu sở hữu nó càng lớn. Ví dụ khi tỷ giá của USD tăng, thì nghĩa là có người mua sẵn sàng trả cao hơn để sở hữu nó. Ngược lại, khi tỷ giá USD giảm, cho thấy người mua đã giảm sức và nhu cầu xuống.
Tỷ giá thay đổi liên tục chứ không bao giờ bất động vì con người luôn thay đổi.
Ví dụ: tỷ giá USD/VND năm 2010 là 18,000. Năm 2022 là 23,000. Nghĩa là USD đã tăng 27% so với VND. Ngược lại, tiền Việt Nam đã giảm giá 27% so với 10 năm trước đây.
Mỗi người góp phần trong việc quyết định tỷ giá. Từ việc đổi tiền khi đi du lịch, sử dụng Netflix, chạy quảng cáo trên Facebook, mua hàng quốc tế hay làm xuất nhập khẩu. Tỷ giá là sự tổng kết của hàng tỷ người và hàng nghìn đồng giao dịch liên tục. Nó là cái giá bạn phải trả để đổi lấy một ngoại tệ.
Tại sao người ta dùng USD để làm tiêu chuẩn so sánh? [3]
Nó bắt nguồn từ hiệp ước Bretton Woods năm 1944, khi 730 đại biểu từ 44 quốc gia đến để thiết lập hệ thống tiền tệ mới cho sau Thế Chiến Thứ 2. Vì lúc đó, Mỹ là siêu cường quốc duy nhất nên đồng dollar được chọn.
Ban đầu quy định là 1 ounce vàng sẽ được đổi lấy 35 đô Mỹ. Nghĩa là người ta gián tiếp gắn kết đô Mỹ với Vàng. Nhưng đến năm 1971 thì tổng thống Nixon đã bãi bõ sự quy ước này. Từ đó, đô Mỹ là tờ tiền giấy như bao tiền tệ kia. Khác ở niềm tin của hệ thống kinh tế, chính trị, tài chính và pháp luật Mỹ.
Vì Mỹ là nền kinh tế lớn nhất và USD là tiền dự trữ thế giới nên khi phân tích hay so sánh, chúng ta thường dùng nó để làm tiêu chuẩn. Cùng với khối G7: Anh, Canada, Đức, Pháp, Nhật, Ý và Mỹ. Nhưng vì Mỹ lớn nhất nên dùng USD là dễ nhất. Hiện tại, USD chiếm 90% giao dịch ngoại hối trên toàn cầu.
Tiền nào có tỷ giá thấp nhất hiện nay, năm 2022? [4]
Đó là Rial của Iran, $1 đổi 42,000. Sau đó là đồng của Việt Nam, $1 đổi 23,300.
Vì sao VND lại thấp đến vậy? [5]
Vì trước đây vào thời bao cấp, Việt Nam đã đổi tiền 3 lần, và phá giá liên tục. Ban đầu $1 đổi 1.51 đồng rồi tiếp tục tăng. Chỉ khi bình thường hoá quan hệ với Mỹ vào năm 1995 thì Việt Nam mới bình ổn tỷ giá.
Hiện nay, kinh tế Việt Nam đang phát triển tốt đẹp nhưng tỷ giá vẫn phản ánh một thời cơ cực. Mặc dù mức tăng trưởng GDP là 8% nhưng VND vẫn nằm trong top đồng tiền có giá trị thấp nhất.
Tỷ giá thấp có nghĩa là kinh tế yếu kém? [6]
Không hoàn toàn là vậy. Nó chỉ cho thấy giá trị của tiền đã giảm trong dài hạn. Hiện tại, VND đã bình ổn, nhưng trước đây thì không. Nhưng sự thật vẫn không thay đổi rằng tiền Việt Nam nằm trong top nhóm có tỷ giá thấp nhất. Nếu để ý, nước nào có tỷ giá thấp thì thường nghèo. Điều đó khó chối cãi. Những Iran, Lào hay Paraguay là ví dụ.
Tỷ giá chỉ cho thấy một đô có thể đổi lấy bao nhiêu chứ không phải mua được gì. Iran hiện nay đang bị Mỹ cấm vận kinh tế, cho nên dù có đổi ra tiền Rial thì bạn cũng không thể giao dịch toàn cầu được. Nó chưa tính sự ổn định về xã hội, sức mua của đồng tiền và mức độ tự do giao dịch.
Tiền của Việt Nam tuy có tỷ giá thấp hơn nước Uganda với GDP đầu người chỉ $800, nhưng bạn không cần phải là chuyên gia để thấy rằng chúng ta phát triển hơn họ về kinh tế rất nhiều.
Tỷ giá và sức mua liên quan gì? [7]
Hai cái này riêng biệt. Tỷ giá là quy đổi giữa 2 đồng tiền. Sức mua là quy đổi giá trị lao động cho hàng hoá.
- Tỷ giá: 1 đô Mỹ đổi được bao nhiêu Việt Nam Đồng?
- Sức mua: 1 giờ làm việc ở Việt Nam lương 25,000đ thì mua được gì. So với 1 giờ làm việc ở Mỹ lương $20 thì mua được gì.
Sức mua càng cao cho thấy năng suất lao động ở nước đó cũng vậy. Một ví dụ đơn giản là người Mỹ chỉ cần làm 10 ngày là mua được iPhone 14, còn người Việt Nam bình quân phải làm việc hơn 150 ngày.
Tỷ giá thấp có giúp xuất khẩu không? [8]
Không hẳn. Tỷ giá thấp có thể giúp gia tăng xuất khẩu vì làm cho giá bán rẻ hơn. Nhưng ngược lại, nó làm cho chi phí nhập khẩu cũng tăng tương tự. Một nền kinh tế cần cả hai để hoạt động.
Một nhà máy để sản xuất ra hàng hóa thì phải nhập máy móc và công nghệ. Nếu phá giá đồng tiền thì họ phải tốn thêm chi phí sản xuất. Đó là vì sao “tỷ giá thấp giúp tăng xuất khẩu” chỉ là một khái niệm gây tranh cãi trong kinh tế học.
Còn xét thực tế thì trong top 10 nước xuất siêu không có quốc gia nào có tỷ giá tiền tệ siêu thấp.
- Hạng 1 là Trung Quốc. 1 đô Mỹ đổi lấy 6.98 Nhân Dân Tệ.
- Hạng 2 là Đức. 1 đô Mỹ đổi lấy 0.94 Euro.
- Sau đó là những Ireland, Hàn Quốc, Hà Lan và Ý. Tất cả đều có tỷ giá ổn định chứ không hề thấp nếu so với Việt Nam.
Cho nên trong dài hạn, việc quyết định quốc gia đó xuất khẩu mạnh là sản phẩm và chất lượng.
Nếu phá giá tiền giúp xuất khẩu thì Zimbabwe là cường quốc rồi. Nền kinh tế có xuất khẩu và nhập khẩu. Bạn phải nhập công nghệ, máy móc và chất xám thì mới sản xuất được. Nếu tiền mất giá thì làm sao mua được. Nhìn ngược lại, khi người khác thấy tiền mất giá quá nhanh, họ sẽ mất niềm tin và bỏ chạy. Nên không có nước nào tự hào về tỷ giá của mình thấp.
Vì sao Venezuela và Zimbabwe không nằm trong top các nước có tiền giá trị thấp? [9]
Tiền Zimbabwe và Venezuela đã mất giá hơn 1,000,000% nhưng sao không nằm trong top 10 tiền có giá trị thấp nhất? Đó là vì tiền của họ bị phá giá đến mức các nước khác không chấp nhận và công nhận. Khi một đồng tiền bị cô lập thì không nằm trong hệ thống tiền tệ toàn cầu nữa. Cho nên không được tính là tiền nữa vì không còn lưu thông.
Kết luận [10]
Tỷ giá không phản ánh sức mạnh của một đất nước. Nhưng cũng không có gì để tự hào nếu nằm trong danh sách top các quốc gia có tỷ giá thấp nhất. Nó cho thấy giá trị dài hạn và niềm tin của nhà đầu tư.
Cho nên bạn đừng quá lo khi phải tốn vài trăm triệu đồng để mua một chiếc xe ở Việt Nam. Nó cho thấy những tờ giấy có số bạn cầm vẫn có giá trị và được thế giới công nhận. Nhưng một lần nữa, cũng không có gì là vui khi phải dùng quá nhiều số không trong tính toán. Cảm ơn bạn đã theo dõi.
Bóc Phốt Tài Chính, 22.12.2022