Mình xin bắt đầu với một nhân vật có thật. Đây là Ngân, cô ta học marketing và đã đi thực tập từ năm 3 đại học. Vị trí đầu tiên có mức lương 2 triệu một tháng, nó thực sự không nhiều, chỉ đủ đổ xăng và mua đồ ăn trưa. Nhưng đổi lại, Ngân đã được doanh nghiệp đào tạo về digital marketing và những kỹ năng liên quan để triển khai một dự án thật. Từ nội dung, hình ảnh, SEO, chạy quảng cáo và phân tích xu hướng.
Có nhiều lúc cảm thấy chán nản nhưng Ngân vẫn tiếp tục vì những thứ mình đã học được không bao giờ được dạy trong trường lớp. Sau khi thực tập xong, Ngân được công ty mời ở lại làm với mức lương 8 triệu nhưng vì muốn khám phá thêm nên cô ta đã từ chối để thực tập tiếp ở một công ty khác.
Thay vì là một agency như ở chỗ trước, công ty này làm sản phẩm. Mức lương là 3 triệu cộng với thưởng. Nó cũng không cao, nhưng đổi lại, Ngân có cái nhìn toàn diện hơn về ngành marketing, như một marketer thực thụ. Từ việc lên kế hoạch, theo dõi tiến độ và giao tiếp với thành viên trong nhóm. Khối lượng công việc nặng như cả năm học ở trường.
Sau đó Ngân tiếp tục thực tập ở một công ty khác với kinh nghiệm tương tự. Rồi khi hoàn thành, Ngân được nhận vào làm nhân viên chính thức mức lương 12 triệu.
Tại sao mình lại kể câu chuyện này. Bởi vì đó là hành trình mà bất cứ bạn nào mới ra trường cũng phải trải qua, để đi từ con số không đến một vị trí ổn định. Ngân đã phải bắt đầu với một mức lương siêu thấp để từng bước một phát triển.
Câu chuyện của Ngân cũng như trải nghiệm của nhiều người khác.
Sau 4 năm đại học, bạn tốt nghiệp và háo hức tìm một công ty nào đó để bắt đầu sự nghiệp. Nhưng thế giới như sụp đổ khi biết rằng bạn sẽ không được trả lương thực tập, nếu có thì chỉ đủ tiền ăn trưa. Bạn cảm thấy mình đang bị công ty bóc lột rồi sau đó than phiền với bạn bè vì sự bất công này.
Không chỉ ở Việt Nam mà ở Mỹ thì 43% vị trí thực tập cũng không được trả lương và ở Anh là 56%. Đây là một điều gây tranh cãi và đang có xu hướng cấm hình thức này.
Khi nói về vấn đề đi thực tập không lương thì gần như mọi quan điểm đều thiên về bảo vệ người lao động, chính là những bạn sinh viên mới ra trường đang tìm chỗ đứng.
Bạn không sai. Nhưng nếu chỉ nghĩ như vậy thì chưa đủ. Bởi vì nếu cứ nghĩ vậy là bóc lột và bất công thì sẽ không có cái nhìn toàn diện. Để hiểu vấn đề thì chúng ta cần nhìn từ khía cạnh doanh nghiệp.
Vậy tại sao lương thực tập lại thấp hoặc không có?
Nói đơn giản, bởi vì lúc đó bạn chưa làm ra tiền cho công ty và thậm chí là một gánh nặng, hay một tiêu sản.
Khi bạn mới ra trường thì sẽ không biết phải làm gì và làm thế nào. Khoảng cách giữa lý thuyết học ở trường và thực tế không lớn nhưng cũng không nhỏ. Trong giai đoạn này, bạn cần ai đó chỉ dẫn để đi từ học việc thành thạo việc. Quá trình có thể là vài tuần cho đến vài tháng, tùy vào ngành nghề.
Vì CV của bạn chưa có nhiều kinh nghiệm nên ít doanh nghiệp nào dám nhận và đó là vì sao bạn phải liên tục tìm kiếm cơ hội, để rồi sau đó chấp nhận một vị trí thực tập không lương hay chỉ được trả phụ cấp ăn trưa.
Vào ngày đầu tiên, bạn được một người đi trước hướng dẫn. Đó có thể là một trưởng nhóm, trưởng phòng hay người làm cùng đội. Lương của họ sẽ tầm 20 triệu một tháng, thực tế thì cao hơn nhưng ở đây chỉ ví dụ.
Mỗi ngày bạn sẽ được đào tạo, cứ cho là 2 tiếng. Một tuần là 5 ngày là 10 tiếng và một tháng là 40 tiếng.
Cái này thì liên quan gì chứ?
Công ty phải trả lương cho người hướng dẫn bạn là 125,000 VND một tiếng. Người đó phải bỏ công dạy bạn. Nghĩa là công ty phải trả lương để người đó tập trung vào bạn thay vì công việc chính. Một tiếng là 125,000 VND, hai tiếng là 250,000 VND, một tuần là 1.25 triệu VND và một tháng là 5 triệu VND. Kéo dài vài tháng thì sẽ là bao nhiêu?
Nghĩa là khi đang thực tập, bạn đang lấy đi thời gian của công ty và thời gian chính là tiền. Mức trên chỉ là tượng trưng thôi vì thực tế còn nhiều hơn vì đâu phải chỉ có một người hướng dẫn bạn.
Chưa kể là bạn sẽ làm sai rất nhiều và họ phải bỏ công sửa lỗi. Dù là bảng kế toán không khớp, dòng code không chạy, bài viết quảng cáo chưa thuyết phục hay nghiệp vụ ngân hàng bạn chưa quen.
Tất cả những cái đó là thời gian, là tiền mà bạn đã lấy đi từ công ty. Có bao giờ bạn nghĩ về điều này chưa?
Ngay lúc này, bạn là một tiêu sản, là một người đang học việc chứ chưa phải là một thành viên tạo ra giá trị. Bạn nghĩ mình đang làm việc không công. Điều đó không sai, nhưng ngược lại thì bạn cũng đang lấy đi rất nhiều.
Công ty và những người xung quanh đang đầu tư vào bạn. Họ đánh cược là nếu bỏ công đào tạo thì bạn sẽ thành thạo trong vài tháng để rồi trở thành nhân viên. Không ai muốn tốn thời gian miễn phí mãi, họ đang muốn bạn mau phát triển.
Nói vậy không phải là ủng hộ việc các công ty ngược đãi người mới tốt nghiệp, bắt họ làm việc vặt không liên quan đến chuyên môn, hay kêu họ làm việc như nhân viên chính thức dưới danh nghĩa thực tập.
Giải thích vì sao lương thực tập thấp không có nghĩa là chấp nhận thực tập không lương. Bởi vì khi đói thì con người không thể nào sáng tạo được. Đó là chưa kể vô số công ty thuê thực tập viên để làm việc toàn thời gian nhưng với mức lương thực tập.
Chúng ta cần hiểu rõ. Thực tập là học việc, bạn đi thực tập là đang đi học việc. Đừng nhầm lẫn. Thực tế thì nhiều công ty bây giờ cũng hiểu vấn đề cho nên họ luôn trả một mức lương cơ bản để bạn có thể an tâm dấn thân.
Bây giờ bạn đã hiểu vì sao lương thực tập thấp chưa. Khi bạn chưa có kinh nghiệm thì khó mà đòi hỏi lương cao được. Hãy cảm ơn công ty vì họ đang bỏ tiền đầu tư vào bạn. Đồng ý là có nhiều công ty xấu nhưng cũng có nhiều công ty tốt.
Cũng như Ngân, ai cũng phải bắt đầu từ vị trí thấp nhất rồi đi lên. Khi thành thạo rồi thì lương sẽ tự động tăng vì bạn xứng đáng. Nhưng khi chưa có gì trong tay, thì khó mà đòi hỏi.
Nguyễn Trọng Nhân | Bóc Phốt Tài Chính, 01.4.2022